بەپێی راپرسییەکی رێکخراوی رۆژنامەڤانانی بێسنوور- ئەڵمانیا، لە 55.9%ـی رۆژنامەڤانانی عێراق و هەرێمی کوردستان بەهۆی ''هەڕەشەی ئەمنی و سیاسی'' و چەندین هۆکاری دیکە، ئارەزووی کۆچ دەکەن بۆ وڵاتانی ئەورووپی.  

 

رۆژی 03-05-2025، کە هاوکاتە لەگەڵ رۆژی جیهانیی ئازادیی رۆژنامەگەری، لە شاری ئێسنی ئەڵمانیا رێکخراوی رۆژنامەڤانانی بێسنوور لە کۆنفرانسێکدا راپرسییەکی بەشی توێژینەوە و راپرسیی رێکخراوەکەیان بڵاوکردەوە کە تایبەت بوو بە "هۆکارەکانی کۆچکردنی رۆژنامەڤانانان" لە هەشت وڵاتی عەرەبی، لەنێویاندا رۆژنامەڤانانی هەرێمی کوردستان و عێراق بەشدارییان کردبوو. 

 

حەبیب ئیبراهیم، بەرپرسی بەشی پەیوەندییە گشتییەکان و توێژینەوە لە رۆژنامەڤانانی بێسنوور- ئەڵمانیا، بە تۆڕی میدیایی رووداوی راگەیاند، بەپێی ئەو توێژینەوەیەی ئەوان کردوویانە، "لە 76.6%ـی رۆژنامەڤانانی هەشت وڵاتی عەرەبی بە هەرێمی کوردستانیشەوە ئارەزووی کۆچکردن بۆ دەرەوەی وڵات و بە تایبەت وڵاتە ئەوروپییەکان دەکەن، ئەوەش دەرخەری ئەوەیە کە ناڕەزایی گەورە لە نێو رۆژنامەڤانان هەیە."

 

بەرپرسی بەشی پەیوەندییە گشتییەکان و توێژینەوە لە رۆژنامەڤانانی بێسنوور پێیوایە، ئامارەکانیان دەری دەخەن کە "دۆخی رۆژنامەنووسان لە زۆر رووەوە ناجێگیرە" و بە پێویستی دەزانێت چارەسەری خێرا و کاریگەر بۆ پاراستنی ماف و ئازادییان فەراهەم بکرێت. 

 

لە راپرسییەکەی رۆژنامەڤانانی بێسنووردا، کە رۆژنامەڤانانی هەشت وڵاتی عەرەبی لە رۆژهەڵاتی نێوەڕاست و ئەفریقای باکوور [عێراق بە هەرێمی کوردستانەوە، سوودان، میسر، یەمەن، سووریا، لوبنان، توونس و لیبیا] بەشدارییان کردووە، لەنێو راپرسییەکەدا وەڵامی پرسیارەکانیان لەبارەی کۆچکردنی رۆژنامەڤانان داوەتەوە.

 

راپرسییەکە لە رێگەی (Google Forms) دروستکراوە و لە هەشت پرسیار پێکهاتبوو، لینکی راپرسییەکە لە نێوان هەشتی نیسانی 2025 تاوەکو 30ـی نیسانی 2025 بۆ رۆژنامەڤانان نێردراوە، پرسیار لە رۆژنامەڤانان کراوە: "ئایا حەزت لە کۆچکردنە؟"، لە وەڵامدا لە 76.6%ـی رۆژنامەڤانان بە "بەڵێ" و لە 23.4% بە "نەخێر" وەڵامیان داوەتەوە." 

 

رێژەی بەشداریکردن بەپێی وڵات:

 

- عێراق - بە هەرێمی کوردستانەوە: 55.9%

- سوودان: 25.9% 

- توونس: 8.8%

- میسر: 6.5%

- لوبنان: 1.2%

- لیبیا: 1.2% 

- سووریا: 1%

- یەمەن: 0.2%

 

رێژەی بەشداریکردن بەپێی رەگەز:

 

- پیاوان: 69.5%

- ژنان: 30.5%

 

رێژەی بەشداریکردن بەپێی تەمەن:

 

- 30 - 40 ساڵ: 43.7%

- 50-41- ساڵ: 25.9%

- سەرووی 50 ساڵ: 12.1%

- خوار 30 ساڵ: 18.4%

 

لە ئەنجامی راپرسییەکە و بەپێی وەڵامی پرسیارەکان کە رۆژنامەڤانان وەڵامیان داوەتەوە، ''مووچەی کەم و نەبوونی دامەزراوەی سەربەخۆ و گەڕان بەدوای ژیانێکی باشتر"، ئەو هۆکارە سەرەکییانە بوون کە وای لە رۆژنامەڤانان کردووە بیر لە کۆچ بکەنەوە.

 

هەر لە راپرسییەکەدا ئاماژە بەوە دراوە کە یەکێکی دیکە لە هۆکارەکانی کۆچی رۆژنامەڤانان، "بێڕێزیکردن بووە بە پیشەی رۆژنامەڤان لەلایەن هەندێک دامەزراوەی حکومی، حیزبی و هەڕەشەی راستەوخۆ لەلایەن حکومەت یان میلیشیاکانەوە، هەروەها ژینگەی ناسەلامەتی رۆژنامەڤانی کە مەترسی لەسەر ژیانی رۆژنامەڤانانی سەربەخۆ هەیە."

 

بە بڕوای حەبیب ئیبراهیم کە سەرپەرشتی توێژینەوەکەی کردووە، یەکێکی دیکە لە هۆکارەکان "نەبوونی دامەزراوە بووە بۆ بەرزکردنەوەی ئاستی پیشەی راگەیاندن، هەروەها داوای نایاسایی لە دژی رۆژنامەڤانان لەلایەن سیاسەتمەداران و بەرپرسان."

 

لە راپرسییەکەدا ئەو وڵاتانەی بۆ کۆچکردن لەلایەن رۆژنامەڤانان پەسندکراوە بریتی بوون: کەنەدا، سویسرا، بەریتانیا، ئەمریکا، ئوسترالیا، ئەڵمانیا، سوێد، فەرەنسا، ئیتاڵیا، رووسیا، عومان، قەتەر و سعودیە.

 

رێکخراوی رۆژنامەڤانانی بێسنوور شیکردنەوەیان بۆ راپرسییەکە کردووە و بەمجۆرە بووە.

 

بەشداریکردن بەپێی وڵات:

 

ئەنجامەکان نیشان دەدەن کە عێراق بەرزترین رێژەی بەشداریی هەبووە (55.9%) کە ئەمە رەنگدانەوەی دۆخە قورسەکانی رۆژنامەڤانانە لەم وڵاتە، لەوانە "هەڕەشەی ئەمنی و سیاسی" کە وای لە رۆژنامەڤانان کردووە بەدوای دەرفەتی باشتردا بگەڕێن. هەروەها سوودان بە رێژەی 25.9% پلەی دووەمی هەبوو، کە ئەمەش نیشانەی ناجێگیری دۆخی رۆژنامەڤانانە لەم وڵاتە.

 

لە بەرامبەردا، وڵاتەکانی وەک یەمەن و سووریا کەمترین بەشدارییان هەبوو (0.2% و 1%) کە ''لەوانەیە بەهۆی کێشە ئەمنییەکان و نەهێشتنی رێگای گەیاندنی راپرسییەکە بە رۆژنامەڤانان بێت.''

 

بەشداریکردن بەپێی رەگەز:

 

ئەنجامەکان نیشانی دەدەن کە پیاوان 69.5%ـی بەشداربووانیان پێکھێناوە، لەکاتێک ژنان تەنیا 30.5% بوون. ئەمە دەرخەری ئەوەیە کە رۆژنامەڤانی لە وڵاتە عەرەبییەکان زیاتر پەیوەستە بە پیاوانەوە، یان بەهۆی کەمی دەرفەت یان رەوتی کۆمەڵایەتی.

 

بەشداریکردن بەپێی تەمەن:

 

گرووپی تەمەنی 30– 40 ساڵ بەرزترین رێژی بەشدارییان هەبووە بە 43.7%، کە ئەوە نیشان دەدات رۆژنامەڤانانی ئەم تەمەنە زیاتر نیگەرانی دۆخی پیشەسازی و گەڕان بەدوای ژینگەیەکی جێگیرترن. گرووپی 41 - 50 ساڵ بە 25.9% پلەی دووەمیان هەبوو، کە لەوانەیە بەهۆی کێشەی دارایی بێت کە وای لێدەکات بیر لە کۆچکردن بکەنەوە.

 

ئارەزووی کۆچکردن:

 

76.6%ـی رۆژنامەڤانان ئارەزووی کۆچکردنیان دەربڕیوە، ئەمە نیشانەی ناڕەزاییە لە دۆخی وڵاتەکانیان. لە بەرامبەردا، 23.4% ئارەزووی کۆچکردنیان نەبووە کە لەوانەیە بەهۆی دۆخێکی ئاسایی یان نەتوانینی کۆچکردن بێت.

 

هۆکارە پیشەییەکانی کۆچکردن

 

کرێی کەم، سنووردارکردنی پیشە و نەبوونی دامەزراوە سەربەخۆکان، سەرەکیترین هۆکار بوون. ئەمە دەرخەری ئەوەیە کە رۆژنامەڤاناسان لە ژینگەیەکی سنوورداردا دەژین کە رێگە لە کاریان دەگرێت.

 

هۆکارە کۆمەڵایەتییەکانی کۆچکردن

 

لە بواری کۆمەڵایەتیدا، دۆخی خراپی دارایی و گەڕان بەدوای داهاتوویەکی باشتر و هەڕەشەی ئەمنی سەرەکیترین هۆکارەکان بوون کە وا لە رۆژنامەنووسان دەکات بیر لە کۆچ بکەنەوە. ئەمە نیشان دەدات کە قەیرانی دارایی و داهاتوویەکی ناڕوون کاریگەرییەکی گەورەی هەیە لەسەر بڕیاری رۆژنامەنووسان بۆ کۆچ. 

 

هەروەها، هەڕەشەی ئەمنی لەلایەن حکومەتەکان یان گرووپە چەکدارەکانەوە وا لە پیشەی رۆژنامەڤانی دەکات لە هەندێک لەم وڵاتانە ناسەلامەت بێت، ئەمەش هانی رۆژنامەنووسان دەدات بۆ گەڕان بەدوای ژینگەیەکی ئارامتر لە وڵاتانی جێگیرتر.

 

وڵاتە پەسەندکراوەکان بۆ کۆچکردن:

 

رۆژنامەڤانان ئارەزووی جیاوازیان دەربڕی لەسەر وڵاتانی سەلامەت بۆ کۆچکردن. کەنەدا لە سەرەوەی لیستی ئارەزووەکان بوو، دواتر بەریتانیا و ئەمریکا ئەم وڵاتانە ناسراون بە پاراستنی رۆژنامەڤانان و دابینکردنی ژینگەیەکی جێگیر و سەلامەت بۆ کارکردنی رۆژنامەڤانی. 

 

ئەڵمانیا و فەرەنسا لە نێو وڵاتە پەسندکراوەکان بوون کە ئەمەش دەرخەری ئارەزووی رۆژنامەڤانانە بۆ کۆچکردن بۆ وڵاتانی یەکێتیی ئەورووپا کە پلەیەکی بەرزی پاراستنی ئازادیی راگەیاندنیان تێدا هەیە.

 

رێکخراوی رۆژنامەڤانانی بێسنوور بە پێویستی دەزانێت کە "هەوڵ بدەن بۆ پشتگیری لە دامەزراوە سەربەخۆکانی راگەیاندن و دابینکردنی هەلەکانی پەروەردە و راهێنان بۆ رۆژنامەڤانان لە وڵاتە عەرەبییەکان. هەروەها پێویستە مافی رۆژنامەڤانان بەهێز بکرێت و لە هەڕەشەی سیاسی و دارایی پارێزراو بن کە رەنگە ببێتە هۆی خراپبوونی دۆخی ئابوورییان."

 

رێکخراوی رۆژنامەڤانانی بێسنوور لە ساڵی 2024 لە شاری ئێسن لە هەرێمی نۆردراین فێستڤاڵنی ئەڵمانیا دامەزراوە کە کۆمەڵێک رۆژنامەڤانی ئەڵمانی، کورد و عەرەب لەنێو رێکخراوەکەدا کار دەکەن، کە ئامانجیان داکۆکیکردنە لە مافی رۆژنامەڤانانی جیهان بەتایبەت لەو وڵاتانەی کە کێشە و گرفتی تێدایە.


سەرچاوە/ ڕووداو