راپۆرت: رێزە حسێن

بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسی کۆرۆنا، داخستنی خوێندنگەکان و خوێندن لە رێگەی ئۆنلاین، هەنگاوێکی خێراتر بوو بۆ ئەوەی منداڵان ببنە خاوەنی مۆبایلی زیرەک، ئەگەر داخستنی خوێندنگەکان، دۆخێکی ناچاری بووبێت، ئەوا لەپاڵ ئەوەدا بە ناچاری منداڵانیش دەبنە خاوەن ئامێرە زیرەکەکانی پەیوەندی کردن، ئەم بابەتە ئێستا بۆ خانەوادەی منداڵەکان دۆخێکی قورستری بەدیهێناوە، ئەویش سەرکێشانی منداڵەکانیانە بۆ شتی دیکە لە پاڵ خوێندن، بەتایبەت چوونیان بۆ ناو جیهانی تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان و یارییە ئۆنلاینەکان.

كەژان حەسەن دایكی سێ منداڵە كە تەمەنیان لە نێوان چوار ساڵ بۆ 11 ساڵیدایە، هەر یەكەیان زۆرترین كات بەسەر بردنیان، لەگەڵ ئامێری زیرەك و تۆڕە كۆمەڵایەتییەكاندایە، كەژان لەوبارەیەوە بۆ كوردستانی نوێ دەڵێت: هەر سێ منداڵەكەم ئامێری (ئایپاد)ی تایبەت بە خۆیان هەیە، رۆژانە تا درەنگانی شەو یارییە جۆر بە جۆرەكانی پێدەكەن، هەروەك منداڵە گەورەكەشم، زیاتر هۆگربووە بە تۆڕی كۆمەڵایەتی تیكتۆكەوە، زۆر كات چالاكییەكانی خۆی و خوشك و براكەی تێدا بڵاودەكاتەوە، جگە لە ئامێری زیرەك، هیچ چالاكییەكی پەروەردەیی نییە، تا منداڵ سەرقاڵ بكات، بۆیە منداڵی ئێستا هۆگربوون بە ئامێرە ئەلكترۆنییەكانەوە، بەتایبەت كە لەماوەی ئەم دووساڵەدا خوێندنگەكان وەك پێویست نەكرانەوە.

بەكارهێنانی تەكنەلۆژیا و هۆگربوون بە ئامێرە ئەلكترۆنییەكان و تۆڕەكۆمەڵایەتییەكانەوە، بووەتە دیاردەیەكی سەردەمیانە لە هەموو جیهاندا، هەروەك تاكی كۆمەڵگەی ئێمەش یەكێكە لە بەكارهێنەرانی، بەشێوەیەك ئێستا ئاستی بەكارهێنانیان وەك پەتایەكی جیهانییە و هەمووان (گەورە و بچووك، پیر و گەنج و منداڵ) ی گرتووەتەوە، بەهۆی زۆری خواستیش لەسەری ساڵانە لەلایەن كۆمپانیاكانی وەبەرهێنانەوە بە سەدان ملیۆن لە جۆرەكانی بەرهەم دەهێندرێت و دەخرێتە نێو بازاڕەكانی جیهانەوە.

منداڵی دوو ساڵ و سۆشیال میدیا

سەرپەرشتیاری منداڵ كە زیاتر دایك و باوك دەگرێتەوە، لایەنی سەرەكین بۆ بەردەستخستن و دابینكردنی ئامێری زیرەك بۆ منداڵەکانیان، ئەویش بە پلەی یەك وەك چاولێكەری و دواتر سەرقاڵكردنی منداڵەكانیان، رەوند عەبدولستار، خاوەنی فرۆشگای رەوەند بۆ فرۆشتن و چاككردنی ئامێرە ئەلكترۆنییەكان لە بازاڕی گەورەی كانی با لە سلێمانی تایبەت بە رۆژنامەی كوردستانی نوێ وتی: زیاتر لە هەشت ساڵە سەرقاڵی فرۆشتن و چاككردنی ئامێرە ئەلكترۆنییەكان و دانانی تۆڕە جۆر بە جۆرە كۆمەڵایەتییەكانم، لە ماوەی ساڵانی كاركردنم، هیچ كات هێندەی ساڵەكانی (2018 تا 2021)، خاوەندارێتی منداڵم نەبینوە بە ئامێرە زیرەكەكان، بە شێوەیەك منداڵان لە تەمەنی دوو ساڵییەوە تا مێرد منداڵیی لەلایەن گەورەكانیانەوە، كراونەتە خاوەنی ئامێری زیرەك، ئەو فرۆشیارە وتیشی: ئەوەی جێگەی سەرسوڕمان و مەترسییە «ئێستا منداڵان خۆیان توانای ئەوەیان بۆ دروست بووە كە تۆڕی كۆمەڵایەتی تیكتۆك و سناپ بۆ خۆیان دابنێن» ئەمەش گەورەترین هەڕەشەیە بۆ ژیانی خێزان و كۆمەڵگە بە تووشبوون بە لادانی كۆمەڵایەتی.

منداڵان هاوتای گەورەكان بەكارهێنەرن

بەپێی زانیاری گشتی، ئالودەبوون بە ئامێرە زیرەكەكان بەشێوازێك مرۆڤاكانی گرتۆتەوە، هاوشێوەی بەشێك لە ئەندامی جەستەی مرۆڤ، خۆی خزاندووەتە نێو ژیانی هەمووان، لەوبارەیەوە زۆرینەی بەكارهێنەران ئاماژە بەوە دەكەن، لە بیركردن و بە جێهێشتنی هەموو شمەكەكانی تری ژیان قبوڵكراوە، بەڵام هیچ كات لە بیركردنی ئامێرە تایبەتەكەیان كە زیاتر بە مۆبایل ناسراوە، جێگەی قبوڵ نییە و كارێكی مەحاڵە، هەروەك ئێستا وەك دیاردەیەكی زەق و دیار، ئامێری زیرەك و خاوەندارێتی تۆڕەكۆمەڵایەتییەكانی سەردەم، رۆچۆتە ناو جیهانی منداڵانیش و بۆتە بەشێك لە ژیانیان بەشێوەیەك هاوتای گەورەكان، منداڵانیش ئامێری زیرەك بەكار دەهێنن.

بەڕێوەبەرایەتی پۆلیسی سلێمانی دەڵێت، بۆ هەر لادان و سەرپێچییەكی منداڵ لە سۆشیال میدیا كە دووربێت لە ئاداب و زیان بە دەووروبەری بگەیەنێت، یاسا و دادگا لێپرسینەوە و سزادان لەگەڵ سەرپەرشتیاری منداڵ دەكات، لەوبارەیەوە نەقیب سەركەوت ئەحمەد وتەبێژی راگەیاندن و پەیوەندییەكانی پۆلیسی سلێمانی زانیاری زیاتری بۆ رۆژنامەی كوردستانی نوێ خستەڕوو و ئاماژەی بەوەكرد: بە حوكمی ئەوەی، بەرپرسیارێتی منداڵ لە ئەستۆی دایك و باوكی دایە، بەپێی مادەی (9 )ی چاودێری خێزان، منداڵ تا دەگاتە تەمەنی (16) ساڵی لە ژێر چاودێری سەرپەشتیارەكەیدایە، هەروەك بۆ هەر كارێك لە سۆشیال میدیا بیکات كە دوور بێت لە ئادابەوە، ناتوانرێت راستەوخۆ سكاڵا لەسەر منداڵ تۆمار بكرێت، چونكە گەورەكان ئەو شمەكەیان بۆ بەردەست خستووە، نەقیب سەركەوت وتیشی: ئەگەر هات و لەلایەن منداڵانەوە حاڵەتێكی هاوشێوە بە هۆی خراپ بەكارهێنانی سۆشیال میدیا هاتە پێشەوە، دادگا راستەوخۆ بەپێی یاسای چاودێری خێزان، لێپرسینەوە لەگەڵ دایك و باوكی یان سەرپەرشتیارەكەی دەكات.

شیرازەی خێزان دەشێوێنێت

توێژەرانی كۆمەڵایەتییش لەم رووەوە دەڵێن، بەكارهێنانی ئامێری زیرەك و تۆڕی كۆمەڵایەتی لە چوارچێوەی زانست و خۆ دەوڵەمەندكردن بە زانستە جۆر بە جۆرەكانی ژیان، لایەنی باشی دەخوڵقێنێت، بەڵام هەركات شێوازی بەكارهێنانەكەی پێچەوانەوە بوویەوە، بەتایبەت كاتێك جیهانی منداڵانیشی گرتەوە، ئەوكات مەترسی گەورەی تەندروستی و كۆمەڵایەتی و ترازانی شیرازەی خێزانی و نەخۆشییە دەروونییەكان لە حاڵەتەوە دەكاتە دیاردەی زەق و زەرەرمەند بۆ كۆمەڵگە بە گشتی.

دوای بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسی كۆرۆنا لە جیهاندا و داخستنی خوێندنگەكان و درێژەدان بە پڕۆسەی خوێندن لە رێگەی ئۆنلاین و ئامێرە زیرەكەكانەوە، منداڵان كرانە خاوەنی ئامێری زیرەكی تایبەت بە خۆیان، لەوبارەیەوە هەوار ئەحمەد كە دایكی چوار منداڵە و سیان لەوان خوێندكارن دەڵێت: بە هۆی پڕۆسەی خوێندن لە رێگەی ئۆنلاینەوە، بە ناچاری بۆ هەرسێ منداڵە خوێندكارەكەم ئامێری زیرەكمان كڕیوە، هەروەك بەو هۆكارەشەوە هۆگری ئامێرەكە بوون و رۆژانە چەندین سەعات كاتی خۆیان بە یاری پۆپجی و تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان بەڕێوەدەبەن كە ئەمەش زیانی گەورەی بە جیهانی منداڵی ئەوان دەگەینێت، چونكە ناتوانرێت بە ئاسانی سانسۆڕ بخرێتە سەر هەندێك لە ماڵپەڕەكان كە شیاونیین بۆ منداڵ.

-knwe