یەک سەدە بەر لە ئێستا، بەشێک لە کورد کە لە نیشیتمانی خۆیان دەژیان، لەژێر پەیماننامەی سایکس پیکۆ خرانە سەر دەوڵەتێکی نوێی دروستکراو بەناوی عێراق، نە کورد و نە عێراقییەکانیش ئەوکاتە پرسیان پێنەکرا کە ئایا دەیانەوێت پێکەوە لە چوارچێوەی وڵاتێکی یەکگرتوودا بژین یان نا، بۆیەش هەر لە سەرەتاوە کورد ئەم دابەشکارییەی رەتکردەوەو لەوکاتەشەوە خەبات دەکات بۆ گۆڕینی ئەم هەلومەجە سەپێندراوە.
لە ماوەی یەک سەدەی رابردوو دا، مێژوو شایەتی چەندین شۆڕش و راپەرینی کورد بووە لە دژی دەسەڵاتی ناوەندیی عێراق و هەروەها شایەتی دەیان کۆمەڵکوژی کوردە لەلایەن حکومەتی عێراق و هەندێک جاریش ئاشتی لە نێوان هەردوولا دروستبووە، بەڵام هێشتا، نە هەڵە کوشندەکانی حکومەتی عێراق، نە خواستی پێکەوەژیانی کورد لە چوارچێوەی عێراقێکی خاون سەروەر نەبووەتە هۆکاری چارەسەرکردنی کێشە و ناکۆکییەکانی نێوان کوردستان و عێراق.
ناکۆکییەکانی ئەم دواییەی نێوان هەولێر و بەغدا لەسەر پرسی دابەشکردنی بودجە، وەبەرهێنان لە سەرچاوە سرووشتییەکان و هەناردەکردنەوەی نەوت بەتەنیا ناکۆکیی نین لە نێوان حکومەتێکی ناوەندیی و هەرێمێکی فیدراڵ، بەڵکو ئەمانە رەنگدانەوەی ناکۆکییەکی قووڵتر و بنچینەیین لە نێوان دوو نەتەوە دا، کە هەردووکیان خواستی تەواویان بۆ پێکەوەژیان و هەروەها سفرکردنی کێشەکانیان نییە.
عێراق بە باشی ئاگادارە لە زیانەکانی وەستانی هەناردەکردنی نەوتی هەرێمی کوردستان لە رێگەی بۆڕی عێراق – تورکیا، بە باشیش لەوە تێدەگات کە ئەگەر هەرێمی کوردستان وەبەرهێنان لە گازی سرووشتی دا بکات، سوودی بۆ هەموو عێراقە و رەنگە هاوکاری عێراقبێ لە بەدەستهێنانی سەربەخۆیی وزە لە ئێران. لەگەڵ ئەوەشدا، بۆ بەغدا قورسە راستی هەبوونی هەرێمێکی کوردستانی بەهێز قبووڵ بکات. بە درێژایی مێژوو، بەغدا ویستوویەتی کورد لە پێگەی ملکەچیدابن، ئینجا ئەگەر ئەم سیاسەتە لەسەر حیسابی سەقامگیری و خۆشگوزارەتی گشت عێراقیش بێت. ئەم سیاسەتە بەشێوەیەکی بنچینەیی سەرچاوە دەگرێت لە ترسێکی قوڵ، ئەویش ئەوەیە هەبوونی هەرێمێکی کوردستانی بەهێز رەنگە رۆژێک سەربکێشێت بۆ سەربەخۆیی تەواو، شتێک کە بەغدا بەهیچ شێوەیەک نایەوێ قبووڵی بکات.
بۆچوونی من ئەوەیە، سەرکردەکانی عێراق پێویستە بە لێکدانەوەکانیاندا بچنەوە، پێویستە هەرێمی کوردستانی بەهێز پەسەند بکەن کە ئەمە لە بەرژەوەندی هەموو عێراقییەکاندایە، ئەگەر خواستیان ئەوەیە هەرێمی کوردستان بە بەغداوە ببەسترێتەوەو ئەو پەیوەندییەش پچڕانی تێنەکەوێت، نابێ هەرگیز بیر لەوەبکەنەوە بگەڕێنەوە بۆ مۆدێلی پێش دۆخی 2003، حکومەتێکی ناوەندیی بەهێز و لامەرکەزییەکی لاواز.
ململانێیی بەدەستهێنانی هێز لە عێراق و پێگەی ستراتیجیی کورد
لەدوای داگیرکردنی عێراق لەلایەن ئەمریکا لە سالی 2003، کورد وەک هێزێکی کاریگەر دەرکەوتن لە بنیادنانەوەی دەوڵەتی عێراق دا و، رۆڵێکی بەرچاویان بینی لە نووسینەوەی دەستووری نوێ، ئەمەش بۆ یەکەم جاربوو لە مێژووی عێراق دا کورد تاوەکو ئاستێکی زۆر بە خواستی خۆی، چالاکانە بەشداری لە پڕۆسەی سیاسی لە بەغدا بکات و خواستی مانەوە لە چوارچێوەی عێراق دا پەسەند بکات. لەگەڵ ئەوەشدا، خواستی هاوبەشی و پێکەوەبوون لە نێوان هەولێر و بەغدا ماوەیەکی کورتی خایاند. ئەمەش لە دوای ئەوەی لایەنە شیعەکانی عێراق گەیشتنە دەسەڵات و سوننەکانیش خەریکبوون لەدوای شەڕ هەڵدەستانەوە سەرپێیی خۆیان، ئەمەش بووە هۆکاری گوڕانی گۆڕەپانی هێزی سیاسی لە عێراق، جارێکی دیکە کورد پەراوێزخرانەوە، بەرەو سنوورەکانی خۆیان پاڵیان پێوەندرا و بەشێوەیەکی کرداری بێبەشکران لە سەرچاوەکانی دەوڵەتی عێراق لە رووی سیاسی و ئابووریشەوە.
لەگەڵ ئەمەشدا، تاوەکو ئەمڕۆش، هیچ لایەنێکی عێراقی بەبێ پشتیوانی کورد ناتوانێ حکومەتی عێراق پێکبێنێت، بەڵام لە هەموو خولێکی هەڵبژاردن دا، لایەنە سیاسییە شیعەکان ژمارەیەک بەڵێن دەدەنە کورد و هەر زوو لە دوای پێکهێنانی حکومەت لەبیری دەکەن. ئەم بەڵێن شکاندنە و ناپابەندییەی بەغدا دووبارە ناکۆکییەکان زیندوو دەکەنەوە و رێگر دەبن لە بەرەوپێشچوونی پەیوەندییەکان.
بێگومان، ئێرانیش کاریگەرییەکی گەورەی بەسەر عێراقەوە هەیە، شوێنپەنجەی ئێران کاریگەری بە ئاشکرا بەسەر هەڵوێستی بەغدا بەرامبەر بە هەرێمی کوردستانەوە دیارە، بەشێک لەو دژبوونە پەیوەستە بە نزیکی و هاوپەیمانی هەرێمی کوردستان لەگەڵ ئەمریکا، کە لە روانگەی ئێرانەوە ئەمە هەڕەشەیە بۆ سەر بەرژوەندییەکانی لە ناوچەکەدا.
کۆمپانیاکانی ئەمریکا چەندین ساڵە وەبەرهێنان لە سەرچاوە سرووشتییەکانی هەرێمی کوردستان دا دەکەن، هاوکاربوونە لەوەی هەرێمی کوردستان خاوەن ئابوورییەکی سەربەخۆبێت، ئەمەش پێشکەوتنێکە کە حکومەتی بەغدا بەردەوام دژی بووە، بەبێ گوێدانە ئەوەی ئەم پێشکەوتنە لە بەرژەوەندی هەموو وڵاتەکەدایە یان نا، بەڵکو هەمیشە ئەم پێشکەوتنەی هەرێمی کوردستانی وەک هەڕەشەیەک بۆسەر دەسەڵاتی خۆی بینیووە. بۆیەش سورپرایز نەبووم کاتێک کاردانەوەی وەزارەتی نەوتی عێراقم بینی سەبارەت بەو دوو گرێبەستەی لەم دواییەدا لە نێوان هەرێمی کوردستان و دوو کۆمپانیای ئەمریکی واژۆکران و دواتریش سکاڵای یاسایی لە دژ تۆمارکردن.
بۆیەش دەبێت کورد کارتەکانی بە ژیرانتر بەکاربێنێت، ئێستا کە عێراق بەرەو هەڵبژاردن دەچێت، بە ئاگاییەوە بڕیاربدات لە پێکهێنانی حکومەتی نوێ دا پشتیوانی لە کێ دەکات، پێویستە کورد بەشێوەیەکی ستراتیجی پێگەی خۆی بەکاربێنێت لەپێناو بەرژەوەندییەکانی و دڵنیابێت لەوەی گوشاری بەردەوام لەلایەن بەغداوە، کاردانەوەی سیاسی هەرێمی کوردستان بەدوای خۆیدا دەهێنێت. پێویستە لە گفتوگۆکانیشیاندا لەگەڵ ئەمریکا بە روونی ئەمە بیری واشنتن بخەنەوە کە دوورەپەرێزی ئەمریکا و چاوپۆشیکردنیان لە رەفتارەکانی بەغدا، باجێکە ئەگەر لە کورت مەودا کورد بیدات، لە درێژ مەودا دا ئەمریکاش ئەو باجە دەدات و رەنگە بە ئاسانیش قەرەبوو نەکرێتەوە.
بۆیە پێویستە ئەمریکا لەوە تێبگات کە بایەخێکی زیاتر بە پەیوەندییەکانی لەگەڵ هەرێمی کوردستان بدات، وەک لە خوارەوە روونی دەکەمەوە، چونکە بەهێزکردنی ئەو پەیوەندییە بە تەنیا خزمەتی بەرژەوەندییەکانی هەرێمی کوردستان ناکات، بەڵکو دەبنە هۆکاری پاراستنی بەرژەوەندییە سراتیجییەکانی ئەمریکا و سەقامگیری زیاتریش لە تەواوی ناوچەکەدا.
کورد و باڵانسی هێزی ئەمریکا لە عێراق
کاتێک هەڵسەنگاندن بۆ دۆخی عێراق دەکەین، روونە کە بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا بێجگە لە هەرێمی کوردستان، لە تەواوی بەشەکانی دیکەی عێراق دا رووبەرووی چەندین ئاستەنگی رژد بوونەتەوە، ئەو عێراقەی ئەمریکا بە ملیاران دۆلار و هەروەها خوێنی سەدان سەرباز و بە هاوکاری کورد لە ژێر دەستی دیکتاتۆر سەدام حوسێن ئازادی کرد، لەدوای ٢٠٠٣ەوە، گۆڕەپانە سیاسییەکەی رووبەرووی چەندین دابەشکاری بووەتەوە، گرووپەکانی شیعە کە پشتیوانییەکی بەهێزیان لەلایەن ئێرانەوە لێدەکرێت، توانیویانە کاریگەری زۆریان بەسەر دەسەڵات لە بەغدا هەبێت، هەمیشە ئەو حکومەتانەی دروستیان کردوون، بیر لە بەرژەوەندییەکانی ئێران دەکەنەوە، لە هەمان کاتدا لایەنە سوننەکان پەرتەوازەو هێزی پێویستیان نییە، زیاتر پشت بە وڵاتانی دیکە دەبەستن تاوەکو پشتیوانییان بکەن، نەک خاوەن روانگەیەکی دوور مەودابن بۆ ناوچەکە.
لە بەرامبەدا، هەرێمی کوردستان بەردەوام بایەخی قوڵیان بەو بەها هاوبەشانەی وەک پێکەوەژیان، خۆشگوزەرانی ناوچەکە، شەڕ لە دژی تیرۆر و رێگریکردن لە گەڕانەوەی داعش داوە، سەلماندوویانە کە هاوبەشێکی متمانەپێکراون لە ناوچەکەدا و هۆکارێکی بەهێزی سەقامگیرین. هاوکات بوونەتە بناخەی هەژموونی ئەمریکاش لە ناوچەکە و باڵانسی هێزی ناوچەکەیان راگرتووە. پشتکردن لە کورد لەلایەن ئەمریکاوە هەڵەیەکی ستراتیجی کوشندە دەبێت کە زیانی گەورە بە بەرژەوەندییە درێژخایەنەکانی ئەمریکا لە رۆژهەڵاتی نێوەڕاست دەگەیێنن.
وەک وەزیری دەرەوەی ئەمریکاش، مارکۆ روبیۆ لە 21ی ئایاری 2025 لە بەردەم کۆنگرێسی وڵاتەکەیدا گوتی، ئۆتۆنۆمی کورد لە عێراق پایەیەکی سەرەکی سیاسەتی ئەمریکایە بەرامبەر عێراق. ئەمە سیاسەتێکی راستەو دەبێت لەسەری بەردەوامبن و ببێتە سیاسەتێکی ستراتیجی درێژخایەن و، واشنتن و وەبەرهێنانی زیاتری لەسەر بکات.
ئەمریکا نابێت بەبێدەنگی سەیری ناکۆکییەکانی نێوان هەولێر و بەغدا بکات و وەک کێشەیەکی نێوخۆیی عێراق لێیی بڕوانێت، چونکە ئەمانە تەنیا کێشەی نێوخۆیی نین، بەڵکو پرسی ستراتیجین و کاریگەری راستەوخۆیان لەسەر بەژرەوەندییەکانی ئەمریکا لە ناوچەکە هەیە. دەبێت واشنتن وەک پرسێکی ستراتیجی ناوچەکە مامەڵە لەگەڵ ئەم ناکۆکیانە بکات.