كاریگه‌رییه‌ ده‌رونیه‌كانی شه‌ڕ و ڕۆڵی میدیا
نەجیبە مەحمود
كاریگه‌رییه‌ ده‌روونییه‌ نه‌رێنییه‌كانی شه‌ڕ ده‌توانێت زۆر فراوان و هه‌مه‌جۆر بێت و كاریگه‌ری له‌سه‌ر تاك و كۆمه‌ڵگا هه‌بێت. هه‌ندێك له‌ كاریگه‌رییه‌ ده‌روونییه‌ نه‌رێنییه‌كانی شه‌ڕ بریتین له‌:

 دروست كردنی دڵه‌ڕاوكێ و سترێس بۆ  ئه‌و كه‌سانه‌ی كه‌ به‌شداری شه‌ڕ ده‌كه‌ن یان له‌ ناوچه‌ جه‌نگاویه‌كان ده‌ژین، تووشی فشار و دڵه‌ڕاوكێ ده‌بن. مه‌ترسی له‌سه‌ر ژیان، دابڕان له‌ خێزان و هاوڕێیان، ترس له‌ برینداربوون یان مردن، و شایه‌تحاڵی به‌ئاگاهاتنه‌وه‌ی ترسناك و توندوتیژ ده‌بنه‌ هۆی دڵه‌ڕاوكێ و فشاری توند.

 هه‌روه‌ها  زیادبوونی نه‌خۆشییه‌ ده‌روونییه‌كان ، شه‌ڕ ده‌توانێت تێكچوونه‌ ده‌روونییه‌كان زیاد بكات وه‌ك خه‌مۆكی، دڵه‌ڕاوكێ، نه‌خۆشی فشاری دوای كاره‌سات ،  تێكچوونی خه‌و.

 ئه‌م تێكچوونانه‌ ده‌توانن كاریگه‌رییان هه‌بێت له‌سه‌ر كوالیتی ژیانی مرۆڤ به‌ درێژایی ژیانی، وه‌ك كێشه‌ له‌ په‌یوه‌ندییه‌ كه‌سییه‌كان، كارایی كاركردن و كوالیتی ژیانی.

ده‌بێته‌ هۆكاری زیادبوونی توندوتیژی و نائه‌منی ، شه‌ڕ ده‌توانێت توندوتیژی و نائه‌منی له‌ كۆمه‌ڵگا زیانلێكه‌وتووه‌كاندا زیاد بكات. له‌وانه‌یه‌ خه‌ڵك شایه‌تحاڵی توندوتیژی و كوشتن و وێرانكردنی ماڵ و ژێرخانی و له‌ده‌ستدانی كه‌سه‌ نزیكه‌كان بن. ئه‌م دۆخه‌ ڕه‌نگه‌ توندوتیژی له‌ناو خێزان و له‌ناو كۆمه‌ڵگا و له‌ناو كۆمه‌ڵگه‌ نێوده‌وڵه‌تییه‌كاندا زیاد بكات.

  شه‌ڕ ده‌توانێت ببێته‌ هۆی له‌ده‌ستدانی ناسنامه‌ی تاك و ده‌سته‌جه‌معی. له‌وانه‌یه‌ مرۆڤه‌كان به‌ده‌ست گۆڕانی خێرا و له‌ناكاو له‌ بارودۆخی ژیان و له‌ده‌ستدانی ماڵ و ژینگه‌ی ئاشنا و له‌ده‌ستدانی متمانه‌ به‌خۆبوون و تواناكانیدا بناڵێنن.

- بوونی شه‌ڕ ده‌بێته‌ هۆی له‌ده‌ستدانی په‌یوه‌ندییه‌ كۆمه‌ڵایه‌تی و خێزانییه‌كان. ڕه‌نگه‌ مرۆڤه‌كان به‌هۆی دابڕان له‌ خێزان و هاوڕێیان، كوژرانی  كه‌سه‌ خۆشه‌ویسته‌كان، یان گۆڕانكاری خێرا له‌ كۆمه‌ڵگادا په‌یوه‌ندییه‌كانیان له‌ده‌ست بده‌ن.

لیره‌دا میدیا كه‌ ئه‌ركێكی ئه‌خلاقی و ئینسانی له‌ ئه‌ستۆدایه‌ ، ده‌توانێت ڕۆڵێكی گرنگ بگێڕێت له‌ ڕێگریكردن و كه‌مكردنه‌وه‌ی كاریگه‌رییه‌ نه‌رێنییه‌ ده‌روونییه‌كانی شه‌ڕله‌سه‌ر مرۆڤه‌كان.

 بۆ ئه‌م مه‌به‌سته‌ ده‌توانرێت چه‌ندین ستراتیژی به‌كاربهێنرێت، میدیا ده‌توانێت زانیاری دروست  له‌سه‌ر شه‌ڕ و كاریگه‌رییه‌كانی بگه‌یه‌نێته‌ كۆمه‌ڵگا. ئه‌م زانیاریانه‌ پێویسته‌ كاریگه‌رییه‌ ده‌روونییه‌كانی شه‌ڕ له‌سه‌ر خه‌ڵك و پێكهاته‌كان له‌خۆ بگرێت بۆ ئه‌وه‌ی هۆشیاری گشتی زیاتر بێت و خه‌ڵك بتوانن تێگه‌یشتنێكی باشتر له‌ بابه‌ته‌كه‌ به‌ده‌ستبهێنن.

هه‌روه‌ها میدیا ده‌توانێت یارمه‌تیده‌ر بێت له‌ دابینكردنی سه‌رچاوه‌ بۆ پاڵپشتی ده‌روونی بۆ ئه‌و كه‌سانه‌ی كه‌ به‌هۆی كاریگه‌رییه‌ ده‌روونییه‌كانی شه‌ڕه‌وه‌ زیانیان به‌ركه‌وتووه‌. ئه‌م سه‌رچاوانه‌ی ده‌توانن  ئامۆژگاری و سه‌رچاوه‌ی په‌روه‌رده‌یی سه‌باره‌ت به‌ به‌ڕێوه‌بردنی فشار و دڵه‌ڕاوكێ له‌خۆ بگرن.

 میدیا ده‌توانێت یارمه‌تیده‌ر بێت له‌ به‌رزكردنه‌وه‌ی هۆشیاری گشتی سه‌باره‌ت به‌ كاریگه‌رییه‌ ده‌روونییه‌كانی شه‌ڕ. بۆ  ئه‌مه‌ش به‌رنامه‌ی گفتوگۆی ته‌له‌فزیۆنی و ڕادیۆیی و بڵاوكراوه‌ و بابه‌تگه‌لی په‌روه‌رده‌یی ده‌گرێته‌وه‌ كه‌ یارمه‌تی خه‌ڵك ده‌ده‌ن باشتر له‌و بابه‌ته‌ تێبگه‌ن و ئاشنا بن.

میدیا ده‌توانێت به‌هاكانی ئاشتی و ته‌بایی به‌ره‌وپێش ببات و كۆمه‌ڵگه‌ فێری چۆنیه‌تی مامه‌ڵه‌كردن له‌گه‌ڵ هه‌ڵاواردن و توندوتیژی بكات. ئه‌مه‌ش ده‌توانێت كه‌شێكی هاوسه‌نگ و ئارام له‌ كۆمه‌ڵگادا دروست بكات.

 میدیا ده‌توانێت یارمه‌تیده‌ر بێت بۆ ئه‌وه‌ی ده‌ستڕاگه‌یشتن به‌ سه‌رچاوه‌ ده‌روونییه‌كان ئاسانتر بێت بۆ ئه‌و كه‌سانه‌ی پێویستیان به‌ یارمه‌تی هه‌یه‌. ئه‌مه‌ش بریتییه‌ له‌ پێدانی زانیاری ده‌رباره‌ی ناوه‌نده‌ ده‌روونی و ڕاوێژكارییه‌كان، خزمه‌تگوزارییه‌كانی ئۆنلاین و ته‌له‌فۆن، و سه‌رچاوه‌ی دیكه‌ی هاوشێوه‌. به‌گشتی میدیا ده‌توانێت به‌ها به‌ره‌وپێش ببات به‌ پێدانی زانیاری دروست، به‌ره‌وپێشبردنی هۆشیاری گشتی.

میدیاكان به‌ پابه‌ندبوون به‌ به‌رپرسیارێتییه‌كانیان و بڵاوكردنه‌وه‌ی ناوه‌ڕۆكی هاوسه‌نگ ده‌توانن خۆیان له‌ بڵاوكردنه‌وه‌ی دیمه‌نه‌ خه‌مناكه‌كان به‌ هۆی باری ده‌روونی خه‌ڵكه‌وه‌ بپارێزن.

بۆیه‌ میدیا ده‌توانێت ناوه‌ڕۆكێك مامناوه‌ند بكات كه‌ دیمه‌نی خه‌مناك و دڵته‌زێن له‌خۆبگرێت. له‌بری ئه‌وه‌ی زۆر سه‌رنجیان له‌سه‌ر دیمه‌نه‌ توندوتیژی و ترسناكییه‌كان بێت، ده‌توانن سه‌رنجیان له‌سه‌ر ناساندنی چاره‌سه‌ر و كرده‌وه‌ی خێرخوازی و مرۆڤایه‌تی و هه‌روه‌ها چیرۆكی ئیلهامبه‌خش و سه‌ركه‌وتن بێت.

پێویسته‌ میدیاكان ڕێز له‌ تایبه‌تمه‌ندی كه‌سه‌كان بگرن و خۆیان له‌ بڵاوكردنه‌وه‌ی ئه‌و دیمه‌نانه‌ به‌دوور بگرن كه‌ ڕه‌نگه‌ زیان به‌ ته‌ندروستی ده‌روونیان بگه‌یه‌نن. پێویسته‌ به‌ وریاییه‌وه‌ زانیاری كه‌سی و تایبه‌تمه‌ندی مرۆڤه‌كان بپارێزن و خۆیان له‌ بێڕێزی و گاڵته‌كردن به‌دوور بگرن.

پێویسته‌ میدیاكان گرنگی به‌و ڕاستییه‌ بده‌ن كه‌ دیمه‌نه‌ دڵته‌زێن و كاره‌ساتباره‌كان ده‌توانن كاریگه‌ریی نه‌رێنی ده‌روونییان له‌سه‌ر باری ده‌روونی و سۆز و سۆزی مرۆڤه‌كان هه‌بێت. بۆیه‌ گرینگه‌ كه‌ زیاتر هه‌ستیار بن له‌ بڵاوكردنه‌وه‌ی ئه‌و جۆره‌ ناوه‌ڕۆكه‌ و له‌بری په‌ره‌پێدان و به‌هێزكردنی هه‌سته‌ نه‌رێنییه‌كان، هه‌وڵبده‌ن له‌گه‌ڵ پسپۆڕانی ده‌روونناس و پسپۆڕانی بواری ته‌ندروستی ده‌روونی كاربكه‌ن بۆ به‌رهه‌مهێنان و بڵاوكردنه‌وه‌ی ناوه‌ڕۆك كه‌ یارمه‌تی ڕۆح و ئارامی مرۆڤه‌كان بدات. ئه‌م پیشه‌گه‌رانه‌ ده‌توانن ئامۆژگاری و ستراتیژی بۆ به‌ڕێوه‌بردنی فشار و دڵه‌ڕاوكێ پێشكه‌ش بكه‌ن و یارمه‌تی خه‌ڵك بده‌ن باشتر ڕووبه‌ڕووی دۆخه‌ سترێسییه‌كان ببنه‌وه‌.


AM:01:06:17/10/2023