دۆخی خراپی کۆمەڵگەی کریستیانی
ئەوەی کۆمەڵگەی کریستیان لە عێراق رووبەڕووی بووەتەوە، دەتوانرێت وەک رقلێبوونەوەی قووڵ و دووژمنکاری پێناسە بکرێت. کریستیانەکانی نێوەڕاست و باشووری عێراق لە ساڵی 2003ـەوە رووبەڕووی کوشتن، خراپ مامەڵەکردن لەگەڵیان، رفاندن، جیاکاری و ئاوارەکردن و دەربەدەرکردن بوونەتەوە.
لە ساڵی 2003ـەوە زیاتر لە سەتان کەنیسەی کریستیانەکان هێرشیان کراوەتە سەر و دەیان کەس لە پیاوانی ئایینیی کریستیان، لەوانەش مەتران و ئوسقۆف و قەشە کوژراون، رفێندراون و ئەشکەنجە دراون. لە ساڵی 2003ـەوە نزیکەی 1350 هاووڵاتیی کریستیان لە عێراق کوژراون و لە تێکڕای نزیکەی 2.1 ملیۆن کریستیانیش، نزیکەی 80٪یان عێراقیان بەجێهێشتووە و چوونەتە وڵاتانی دیکە، ئەوانی دیکەش ئاوارەی هەرێمی کوردستان بوون، ئەوەش دوای دەستپێشخەرییە مێژووییەکەی سەرۆک مەسعود بارزانی لە ساڵی 2003دا کە ئامانج لێی دابینکردنی شوێنی حەوانەوە بوو بۆ هەموو پێکهاتە ئایینییەکانی عێراق.
تەنیا دژی پاتریارک نییە
ئەو گێژاوە بەردەوامەی ئەمڕۆ کریستیانەکان تێیکەوتوون، رەنگدانەوەی ئەو دۆخەیە پێشتر جووەکان لە عێراق رووبەڕووی ببوونەوە. میلیشیاکان کە ئامانجیانە دەست بەسەر ماڵ و موڵک و زەویی کریستیانەکان بگرن لە ناوچەکانی وەک دەشتی نەینەوا و شارەکانی دیکەی عێراق دا، رووبەڕووی بەربەستێکی سەرەکی بوونەتەوە لەو هەوڵەیان دا، ئەویش لویس ساکۆ، پاتریارکی کەنیسەی کاسۆلیکی كلدانى بوو.
لویس ساکۆ رێبەری رۆحی گەورەترین کەنیسەی عێراقە، کە كلدانەكان نوێنەرایەتی نزیکەی 80٪ـی کریستیانەکانی عێراق دەکەن، دژی دروستکردنی میلیشیای کریستیانی بوو. بەڕێزیان هەمیشە هانی حکومەتی عێراقی دەدات کار بکات بۆ رێگەگرتن لە دروستبوونی گرووپی لەو جۆرە، چونکە کریستیانەکان لەگەڵ هەبوونی حکومەتێکی سەقامگیر و تەندروستن، نەوەک حکومەتێکی لاواز.
کەسایەتییە کاریگەرەکانی وەک مەترانەكان (ئەنجوومەنی مەترانەكانى نەینەوا)ش دژی دروستکردنی میلیشیا و قۆرخكردن و بەدەستهێنانی نوێنەرایەتیی سیاسیی کریستیانن لە پەرلەمانی عێراق لە رێگەی دەیان هەزار دەنگی دەرەوەی پێکهاتەی کریستیانەوە. ئەو دەنگانە لەلایەن میلیشیاکانەوە کۆکراونەتەوە بۆ پاڵپشتیکردن لە کەس و هێزە نزیکەکانیان کە بەسەر کریستیانەکاندا سەپاندوویانن. ئامانج لەوەش بەهێزکردنی پێگەی سیاسی ئەو میلیشیایانەیە.
خۆڕاگریی کریستیانەکان، میلیشیاکانی تووشی شۆک کرد و، وایکرد سەرۆکی بەهێزترین کەنیسەی کریستیان بکەنە ئامانج. ئەوان ئامانجێکیان لەو کارەیان هەبوو، ئەویش ساردکردنەوەی خەڵکی دیکە بوو لە دژایەتیکردنی سیاسەتە هەژموونییە خۆسەپێنییەکان لە دەشتی نەینەوا. ئەو کارەی ئەوان درێژەی هەبوو و بە ناچارکردنی هاوپەیمانەکانیان بۆ کاریگەری خستنە سەر بڕیاری دامەزراوەی سەرۆکایەتیی کۆمار گەیشتە لووتکە، ئەوەش لە رێگەی دەرکردنی مەرسوومێکی سەرۆکایەتیی کۆمار لەلایەن سەرۆککۆمار لەتیف رەشیدەوە بۆ کشاندنەوەی مەرسوومێکی سەرۆکایەتی پەیوەست بە لویس ساکۆوە کە 10 ساڵ لەمەوبەر دەرکرابوو.
بێدەنگکردنی کریستیانەکان
لەکاتێکدا مەرسوومەكانى دیکەی سەرۆکایەتیی کۆماری عێراق تایبەت بە ئوسقۆف و رێبەرانی دیکەی کریستیان هیچ گۆڕانێکیان بەسەردا نەهاتووە، بەئامانجکردنی لویس ساکۆ ئامانجێکی هەیە و پەیامێکی تێدایە، ئەویش ئەوەیە کە دەبێت کریستیانەکان بێدەنگ بن و تەنانەت هاوکاری هەڵمەتی میلیشیاکانیش بن بۆ گۆڕینی دیمۆگرافیای زەوی باووباپیرانیان لە دەشتی نەینەوا ! لە تەممووزی 2023ـەوە لویس ساکۆ روویکردووەتە هەولێر؛ بەڕێزیان لە هەولێر لەلایەن حکومەت و خەڵکەوە بە گەرمی پێشوازی لێکرا. بژاردەی ئەو، ئاماژەیە بۆ ناڕەزایی لە کارەکانی سەرۆککۆماری عێراق و میلیشیاکان. هەزاران کریستیان لە عێراق، هەرێمی کوردستان و شوێنەکانی دیکە بەرامبەر ئەو بڕیارە نادادپەروەرانەیە دەنگیان هەڵبڕیوە. سەرەڕای ئەو ناڕەزاییانە، نە حکومەتی عێراق و نە سەرۆکایەتیی عێراق هەنگاویان نەناوە بۆ وەڵامدانەوە و نەهێشتنی ئەو مەینەتییە یان کۆتاییهێنان بەو گۆڕینە دیمۆگرافیایەی لە ناوچە کریستیاننشینەکان لە دەشتی نەینەوا هەیە.
دەشتی نەینەوا بووەتە دیلی دەستی میلیشیاکان
رۆژی 4ـی ئابی 2023، (ئەنجوومەنی مەترانەکانی نەینەوا) خۆپێشاندانێکیان رێکخست و داوای هەنگاوی دەستبەجێیان لەلایەن حکومەتی عێراقەوە کرد بۆ وەستاندنی گۆڕانکارییە دیمۆگرافییە بەردەوامەکان لە دەشتی نەینەوا. ئەو گۆڕانکارییانە هەڕەشە لە بوونی کۆمەڵگەی کریستیانی ناوچەکە دەکەن. لەوەش زیاتر، ئەنجوومەنەکە داوای دەرکردنی یاسایەکی تایبەت بە هەڵبژاردنی کرد کە دڵنیایی بدات لەوەی کریستیانەکان لە پەرلەمانی عێراق نوێنەرایەتییەکی راستەقینەیان دەکرێت و كورسيیەكانيان بە دەنگى دەنگدەرانی غەيرە مەسيحی نەکەوێتە کۆنترۆڵی میلیشیاکانەوە. قەشەکان و هەزاران کەسی بەشدار لە خۆپێشاندانەکە تووشی شۆک بوون کاتێك بینیان میلیشیاکان دەستیانکرد بە داخستنی بازگەکان و رێگەگرتن لە رۆژنامەڤانان، هەروەها رێگەیان بە کریستیانەکانی شار و گوندەکانی دیکە نەدا بۆ ئەوەی بەشداربن لە خۆپێشاندانەکەدا.
دەبێت کریستیانەکان چی بکەن؟
پێویستە کریستیانەکان و پێکهاتەکانی دیکە هەوڵەکانیان یەکبخەن و بزووتنەوەکەیان لەسەر ئاستی نێوخۆیی و نێودەوڵەتی رێکبخەن. پێویستە لایەنە کریستیانەکان (کلدان، ئاشووری، سریان و ئەرمەنەکان) لەگەڵ ئێزدی، کاکەیی و تورکمانەکان لەوە تێبگەن کە ئەگەر بەتەنیابن، ئەوا دەدۆڕێن، بەڵام ئەگەر پێکەوەبن و یەکگرتووبن، دەرفەتی گەورەی سەرکەوتنیان هەیە؛ هەروەها پێکەوەبوونیان گەرەنتیی مانەوەیانە لە نیشتمانە دێرینەکەیاندا کە شوێنی باووباپیرانیانە.
مان يان نەمان؟
گرنگە رێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان و ئەنجوومەنی ئاسایش هەنگاو بنێن بە ئاراستەی پاراستنی کۆمەڵگەی کریستیانی هەڕەشەلێکراو لە عێراق، بەتایبەتی لە دەشتی نەینەوا. کاریگەرترین چارەسەریش بریتییە لەوەی ناوچەکە لەلایەن کۆمەڵگەی نێودەوڵەتییەوە بپارێزرێت و بە وردی چاودێری بکرێت؛ هەروەها گرنگە رێککەوتنی شنگال جێبەجێ بکرێت. هەنگاونەنان ئەو مەترسییە دروست دەکات کە جیهان یەکێک لە کۆنترین کۆمەڵگە کریستیانەکانی لەدەستبدات. پێویستە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی لەوە تێبگات کە کریستیانەکان لە عێراق رووبەڕووی مەترسییەکی گەورە و جینۆسایدی بەردەوامی حەشد بوونەتەوە.