با لە "متمانەی سیاسی" وە دەستپێبکەین؛ کە کرۆکی پەیامی میدیا و شەرعیەتی کاری دەوڵەتە. چۆن متمانەی پڕ بەهای سیاسی دێتەوە؟ یان دەست دەکەوێتەوە؟ پەیوەندی متمانەی سیاسی بە میدیاوە چییە؟ رۆڵی میدیا لە بیناکردنی متمانەی سیاسی لە پانتایی گشتیدا چییە؟ ئایا ئەکتەرەکانی میدیا بەشێکن لە رێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی؟ چۆن رۆڵیان پێناسە بکەین؟ کێ شایستەی ئەو رۆڵەیە؟ پەیوەندی نێوان میدیا و دامەزراوەکانی دەوڵەت چۆن رێکدەخرێت؟ رۆڵی دەوڵەت لە بیناکردنی متمانەی سیاسییدا چۆن بێت؟ چۆن یاسایەکی یەکسان و دادپەروەرانەمان هەبێت کە سەروەری کاری میدیا بپارێزێت، سەروەریەک یەکسان بێت بە سەروەری نیشتمان، بەرامبەر و هاوشان بەو، چۆن میکانیزمەکانی پاراستنی سەروەری نیشتمان شەفاف بێت، بە جۆرێک نەبێتە قوربانی گەمێی سیاسی.
ئەم نووسینە بە کورتی وەڵامی ئەو پرسیارانەی سەرەوە دەداتەوە، دواجار ئەم بابەتانە دەرژێنە ناو بابەتی "حکومرانی باش" کە هەموو لایەکی گێژ کردووە و کەس نازانێت لە کوێوە دەستپێبکەین، لە راستیدا کارێکی سەختە لە دۆخی ئەمرۆدا کە نائومێدیەکی تاریک باڵی بەسەر هەموو جومگەکانی ژیاندا کێشاوە و دەستەوەستان لەسەر هەموو ئاستەکان بەرامبەر کێشە چارەنوسسازەکان راوەستاوین و واقمان وڕماوە و چاوەڕانی فریادرەسێک دەکەین هەموومان بخاتە گەشتیەکەی نووحەوە و قوتارمان بکات و هەموو شتێکمان بۆ بەرێوە بەرێت. بەداخەوە، ئێمە، کە هەموومان دابەشبووین بەسەر سەنگەرەکانی داڕمانی نیشتماندا، چاوەڕوانی فریادرەسێکی جوامێر دەکەین هەردوو زۆنەکانمان بۆ بکاتەوە بەیەک و هێزەکانمان بۆ یەک بخات و چرایەکی پڕ رووناکی بەدەستەوە بێت تاوەکو فێرمان بکات مێژووی خۆمان خۆش بووێت نەوەک هەلاهەلای بکەین، فێرمان بکات پێکەوە رێز لە برینەکانی نیشتمان بگرین، ئەگەر نەتوانیین یەک ریزیش بین.
دواجار، هەردوولا، دامەزراوەکانی میدیا لە لایەک و دامەزراوەکانی دەوڵەت لەلایەکی تر، هەردووکیان لە پانتایی گشتیدا "Public Sphere" کار دەکەن، واتا لە ئەرکە هەرە سەرەکی و سەرەتاکانی هەردوولا کارکردنە بۆ پاراستنی بەرژوەندی گشتی، بۆ هێنانەدی ئەم مەبەستەش، دامەزراوەکانی دەوڵەت هەمیشە دەبێت سەرقاڵی پڕکردنەوەی خەوشەکانی خۆیانبن بە هێنانەکایەی جۆرە یاسایەک کە مافەکانی دامەزراوەکانی میدیا بپارێزیت نەوەک یاسا ببێتە زنجیر و کۆت بۆ هەموو لایەک، بەڵکو یاسا بەرجەستەکردنی لێبوردەیی بێت و هانی کۆمەڵگە بۆ ئینتمای زیاتر بدات، کرۆکی ئەرکی یاسا "کارئاسانی بێت" پاشان رێگرتن بێت لە پێشێلکاری، دەوڵەت بەم ئەرکەی، دامەزراوەکانی میدیا، لە هەر ئاستێکدابن، دەکاتە هاوبەشی بیناکردنەوەی کۆمەڵگە، نەوەک بیانکردنی سەنگەری نەیار، میدیا بە گشتی دەکاتە رێنیشاندەری خۆی بۆ باشترکردنی ژینگەی حکومڕانی، هاوشان بەم ئەرکەش، لە کاتی گونجاوی خۆیدا، و بە پشت بەستن بە بەڵگەی سەلمێندراو هەر پێشێلکردنێک لە دامەزراوەیەکی میدیاوە رووبدات، بەو یاسایانەی کە میدیا خۆشی بەشداربووە لە دارشتنییان مامەڵەیان لەگەڵ بکرێت، پێویستە شەرعیەتی سزا لە بەرپرسیاریەتی هاوبەشی هەردوولاوە سەرچاوە بگرێت، کەواتە ئەرکێکی دیکەی دامەزراوەکانی دەوڵەت پاراستنی هاوبەشی سەروەری میدیایە وەک بەشێک لە سەروەری نیشتمان، بەداخەوە، ئێرە بەهەشت نییە و کەس لە هەڵە بەدەر نییە، تەنانەت میدیا خۆشی، بوونی میکانیزمی دادپەروەری کاری هاوبەش، پێشێلکاری سنووردار دەکات.
پەیوەندی نێوان میدیا و دامەزراوەکانی دەوڵەت لە سەرتاسەری جیهان، لەسەر هەموویانەوە حکومەت پەیوەندییەکی ئالۆزە، هەستیارە، بێ متمانەیە، پڕ گومانە، پڕ مانۆڕە، پڕ ئەجێندایە، جەنجاڵە بە ئایدیۆلۆژیای جیاواز، بە سایکۆلۆجیای جیاواز، بە کەسایەتی جیاواز. راگرتنی هاوسەنگی نێوان هەردوولا پێویستی بە حیکمەتی هەردوولا هەیە، پێویستی بەوەیە کە هەردوولا گرنگی ئەرکی هەردوولا بزانن، ئەو راستیەش دەبێت فەرامۆش نەکەین کە پەیوەندی نێوان میدیا و دەوڵەت پەیوەندی نێوان فریشتە و ئەهریمەن نییە، وەرە لە نێو ئەم پەیوەندییە عەنکەبوتییەدا بە دوای جەوهەری پرسە گشتییەکاندا بگەرێ، سەنگەرەکانی راستگۆیی و کاری پر ویژدان بدۆزەرەوە!
لە دۆخی نائارامی سیاسییەدا کە تەمەنی چەندان نەوەی هەڵوشیوە، کارێکی سەختە بونیادی کۆڵەکەکانی "حکومرانی باش" کە خۆیان لە بیناکردنی میدیایەکی نیشتمانی و حکومەتێکی دادپەروەرانەدا دەبینێتەوە بە شەو رۆژێک بێتە دی. لە دۆخی ناسەقامگیری سیاسی و ئابووری و جەنگی بەردەوامدا، سەختە پرۆسەیەکی گەشەسەندنی ئاسایی جومگەکانی کۆمەڵگە بەرێوە بچێت، لەبەر هۆیەکی زۆر سادە، یادەوەری هەموو نەوەکان، یادەوەری جەنگ و بەرگرییە، خەیاڵی سیاسییمان خەیاڵی مانەوەیە نەوەک پەی بردن بە بەرنامەکانی پەرەسەندنی دیموکراسی سیاسی و پرۆژەکانی ئابووری نیشتمانی، یادەوەرییمان پر ئاشووبی جەنگە، کەسمان، لە مێژووی کۆن و نوێدا، کە چاومان بە دونیا هەڵهێناوە لە کۆمەڵگەیەکی ئاسایی کە یاسا سەروەرە بێت و کەسەکان دیسپلینبن و دونیا بەرکەمال بێت گەورە نەبووین. بەداخەوە، تەمەنی هەموو نەوەکان، گەڕان بووە بە دوای سەراب و تارماییدا، هەر بۆیە دەڵێم پیادەکردنی چەمکە رۆژئاواییەکان و وتنەوەیان بەبێ بوونی ناوەرۆکی خۆماڵی و لۆکاڵ کارێکی بێ سوودە، ئەگەر ئارایشیشی بکەین. لەوێوە پاشخانمان و مەعریفەی سیاسیمان سەرچاوەی گرتووە.
پوختەی قسە: لە کۆڵەکەکانی دەوڵەتداری، بوونی کەلتووری لێبوردەییە لە مامەڵەکردن لەگەڵ، لانی کەم دامودەزگاکانی میدیا و رێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی، راستە، لە دۆخی جەنگی هەمیشەییدا، ئەم دوو کۆڵەکەیەی کۆمەڵگە پڕ ئالەنگاری و کێشمەکێشن، هەر لە قەیرانی داراییەوە و یاساکان و ژینگە تا دەگاتە گرفتی کەسایەتییەکان، بەڵام ئەمان بەشێکن لەو دەنگە جیاواز و پر ناکۆکییەکانی نێو کۆمەڵگە، ئەمان بونیادێکی نامۆ نیین بە کۆمەڵگە، ئەمان دەنگی کۆمەڵگەن.
چەمکی لێبوردەیی وەک تێگەیشتنی سیاسی قووڵ و توانای گوێگرتنی بە سەبر و توانای پیشەیی ئاراستەکردنی کێشەکان و هەڵوێستی سیاسی میانڕەو بەکار دەهێنم. ئاراستەی پەیامی دەوڵەتداری لە کۆمەڵگە پێشکەوتوەکاندا لە خوارەوە بۆ سەرەوەیە نەوەک بە پێچەوانە، وەک ئەوەی لە سیستمە تۆتالیتارییەکاندا هەیە، بروانە کاریگەری "BBC, CNN” چۆن رای گشتی دەخوڵقێنن و دەوڵەت سوود لەوان دەبینێت بۆ دارشتنی سیاسەتی ناوخۆ و دەرەکی. بەداخەوە زۆرجار ئەو "وێنا، Images"یانەی بۆ سیستمی حکومرانی لە لایەن دامودەزگا میدیاکانەوە دەنەخشێنرێن بە مێژووی کۆمەڵگەکە موتوربە نییە و نزیک نییە لە دەرخستنی گەوهەری کێشەکانی کاروباری گشتی، و کەلتوورێکی سیاسی و میدیای نوێ ناخوڵقێنیت، ئەو جۆرە وێنانە مانا و بەهای گشتی نابەخشن و کەسەکان چەواشە دەکەن، لەو حاڵەتەدا، تەرکیز زیاتر لەسەر مەسەلەی دیکەیە کە ئەگەر ئاگادار نەبین زیانی کوشندە دەبەخشێت. بۆ نموونە، میدیای دەوڵەتی سەرۆکی پێشووی عێڕاق لە هەواڵە سەرەکییەکاندا پیشانی دەدا پێشانگا بۆ وێنەکانی خۆی دەکردەوە.
ئەو قسەی کە ماوە بووترێت: با ئامرازەکانی میدیا و ئەو شۆرشە بێ وێنەیەی تەکنەلۆجیای میدیا هێناویەتە گۆڕێ لە لایەن دەوڵەت و ئۆپۆسیزیۆنە بە وریایی و بەرپرسیارانە بۆ چارەسەرکردنی کێشە سیاسی و ئابووری و کۆمەڵایەتییەکان بەکاربێن، ئەو کات "حکومرانی باش" دەبێتە بەرپرسیاریەتییەکی هاوبەش و هیچ لایەنێک ئەوەی دیکە بەهەڵە بەکارناهێنێت و پاشان زەمینە خۆش دەکات، تاوەکو متمانەی سیاسی بگەرێتەوە.